Η ΝΟΜΙΚΗ ΦΩΝΗ ΤΩΝ ΖΩΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
Νόμος και ζώα Ζώα στην έρευνα

Διαδικασίες

Το Προεδρικό Διάταγμα 56/2013 για την προσαρμογή της ελληνικής νομοθεσίας στην Οδηγία 2010/63/ΕE σχετικά με την προστασία των ζώων που χρησιμοποιούνται για επιστημονικούς σκοπούς, προβλέπει όλα τα σχετικά με τις διαδικασίες, τις εγκαταστάσεις, την αδειοδότηση, τις επιθεωρήσεις κτλ. που αφορούν στις εγκαταστάσεις που διενεργούνται πειράματα σε ζώα. Βασικά σημεία του είναι: 

  • Αρμόδια Αρχή για την εφαρμογή του νομικού πλαισίου και επομένως την προστασία των ζώων που χρησιμοποιούνται στην επιστημονική έρευνα είναι η Διεύθυνση Κτηνιατρικής Αντίληψης, Φαρμάκων και Εφαρμογών της Γενικής Διεύθυνσης Κτηνιατρικής του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, ως αρμόδια κεντρική αρχή και οι Διευθύνσεις Κτηνιατρικής της οικείας Περιφέρειας και οι κτηνιατρικές υπηρεσίες της οικείας Περιφερειακής Ενότητας, ως αρμόδιες περιφερειακές αρχές και ως αρμόδιες αρχές της Περιφερειακής Ενότητας,αντίστοιχα.   
  • Συστήνεται στο Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, Εθνική Επιτροπή για την ευζωία των ζώων που χρησιμοποιούνται για επιστημονικούς σκοπούς, (στο εξής Εθνική Επιτροπή), έργο της οποίας είναι η παροχή συμβουλών για κάθε ζήτημα που άπτεται της ευζωίας των ζώων σε όλα τα στάδια και η ανταλλαγή πληροφοριών αναφορικά με τη λειτουργία, την αξιολόγηση των διαδικασιών και τις βέλτιστες πρακτικές εντός της Ε.Ε.
  • Οι εγκαταστάσεις εκτροφής, προμήθειας και χρήσης πρέπει να διαθέτουν επαρκή αριθμό προσωπικού. Το προσωπικό των εγκαταστάσεων των εκτροφέων, των προμηθευτών και των χρηστών πρέπει να έχει λάβει κατάλληλη πρακτική κατάρτιση και θεωρητική εκπαίδευση, πριν από την εκτέλεση των ακόλουθων λειτουργιών: α) εκτέλεση διαδικασιών επί ζώων, β) σχεδιασμός διαδικασιών και πρωτοκόλλων, γ) φροντίδα των ζώων, και δ) θανάτωση των ζώων. Τα πρόσωπα που εκτελούν τη λειτουργία της περίπτωσης β) πρέπει να έχουν λάβει ειδικές οδηγίες σε επιστημονικό πεδίο σχετικό με την εργασία που αναλαμβάνουν και να έχουν γνώσεις σχετικές με το χειρισμό και τη φροντίδα των ειδών των ζώων που χρησιμοποιούνται. Το προσωπικό που ασκεί τα καθήκοντα των περιπτώσεων α), γ) ή δ), είναι υπό επιτήρηση του υπευθύνου της εγκατάστασης κατά την εκτέλεση των καθηκόντων αυτών, έως ότου επιδείξει την απαιτούμενη επάρκεια. Επίσης, σύμφωνα με το άρθρο 4 του Ν.1197/1981, “Η εκτέλεση πειραμάτων επί ζώων επιτρέπεται μόνο σε πτυχιούχους Κτηνιατρικής ή Ιατρικής Σχολής ή Σχολών Βιολογικών Επιστημών, οι οποίοι διαθέτουν τις απαραίτητες επαγγελματικές γνώσεις και την ικανότητα για χειρουργικές επεμβάσεις. Πτυχιούχοι Φυσικών Επιστημών, οι οποίοι τις αναγκαίες επαγγελματικές γνώσεις δύνανται να πραγματοποιούν πειράματα επί ζώων μη περιλαμβάνοντα χειρουργικές επεμβάσεις. 
  • Στις εγκαταστάσεις εκτροφής, προμήθειας και χρήσης υπάρχει υπεύθυνος κτηνίατρος, εξειδικευμένος στην ιατρική των ζώων εργαστηρίου και επιτροπή παρακολούθησης και γνωμοδότησης για την ευζωία των ζώων και αμφότεροι δρουν με γνώμονα την ευζωία και την καλή μεταχείριση των ζώων. 
  • Η επιτροπή παρακολούθησης και γνωμοδότησης για την ευζωία των ζώων, είναι αρμόδια για: α) να παρέχει συμβουλές στο προσωπικό που ασχολείται με τα ζώα, σε θέματα που αφορούν την ευζωία των ζώων σε σχέση με την απόκτηση, παροχή στέγης, φροντίδα και χρήση τους, β) να συμβουλεύει το προσωπικό σχετικά με την εφαρμογή των απαιτήσεων για αντικατάσταση, μείωση και βελτίωση και το ενημερώνει συνεχώς για τις τεχνικές και επιστημονικές εξελίξεις σε σχέση με την εφαρμογή των απαιτήσεων αυτών, γ) να θεσπίζει και να επανεξετάζει εσωτερικές λειτουργικές διαδικασίες σχετικά με την παρακολούθηση, υποβολή εκθέσεων και ανάδραση, που αφορούν την ευζωία των ζώων τα οποία στεγάζονται ή χρησιμοποιούνται στην εγκατάσταση, δ) να παρακολουθεί την εξέλιξη και το αποτέλεσμα των πρωτοκόλλων, λαμβάνοντας υπόψη τις συνέπειες στα ζώα που χρησιμοποιούνται, και να εντοπίζει και να παρέχει συμβουλές ως προς στοιχεία που μπορούν να συμβάλουν περαιτέρω στην αντικατάσταση, μείωση και βελτίωση και ε) να παρέχει συμβουλές σχετικά με τα προγράμματα επανένταξης, περιλαμβανομένης της κατάλληλης κοινωνικοποίησης των ζώων που προορίζονται για επιστροφή στον αρχικό βιότοπο. 
  • Οι εκτροφείς, οι προμηθευτές και οι χρήστες εξασφαλίζουν ότι τα ζώα θανατώνονται με τον ελάχιστο πόνο, ταλαιπωρία ή αγωνία.
  • Οι χρήστες υποχρεούνται, εκτός εάν κρίνεται ασύμβατο, να εκτελούν τις διαδικασίες υπό γενική ή με τοπική αναισθησία και να χρησιμοποιούν αναλγητικά φάρμακα ή άλλη κατάλληλη μέθοδος για να προκαλείται ο ελάχιστος δυνατός αναπόφευκτος πόνος, ταλαιπωρία ή αγωνία. Οι διαδικασίες που προκαλούν σοβαρές βλάβες που μπορεί να οδηγήσουν σε έντονο πόνο διεξάγονται μόνο με αναισθητοποίηση.
  • Οι διαδικασίες κατατάσσονται βάσει δριμύτητας σε: ήπια, μέτρια, βαριά και χωρίς ανάνηψη.
  • Αναφορικά με την επαναχρησιμοποίηση ζώων σε διαδικασίες: Κανένα ζώο που έχει χρησιμοποιηθεί σε διαδικασία που του έχει προκαλέσει πόνο και έντονες ταλαιπωρίες, ανεξαρτήτως από το αν χρησιμοποιήθηκε ή όχι αναισθησία ή αναλγησία, δεν επαναχρησιμοποιείται σε νέα διαδικασία παρά μόνο εάν έχει αποκατασταθεί η φυσιολογική του υγεία και διαβίωση και με την προϋπόθεση ότι: Αφενός κατά τη διάρκεια αυτής της νέας διαδικασίας, το ζώο θα υποβληθεί σε ολική αναισθησία που θα διαρκέσει έως τη θανάτωσή του και αφετέρου ότι η νέα διαδικασία δε συνεπάγεται παρά ελάχιστες παρεμβάσεις. 
  • Υποχρέωση τήρησης αρχείου των ζώων σε όλες τις εγκαταστάσεις και ειδικότερο αρχείο και υποχρέωση σήμανσης για σκύλους, γάτες και πρωτεύοντα πλην του ανθρώπου. 
  • Τέλος, στο άρθρο 50 προβλέπονται διοικητικά πρόστιμα σε περίπτωση παράβασης των διατάξεων του Π.Δ/τος.  

Σκοπός Διαδικασιών

Επιτρεπόμενες Περιπτώσεις

Η ισχύουσα νομοθεσία της Ένωσης επιδιώκει να περιορίσει το animal testing στους τομείς που άπτονται της ιατρικής έρευνας και της επιστήμης, με τελικό στόχο να παύσει οριστικά η εμπλοκή ζωντανών οργανισμών σε πειράματα. Σύμφωνα με το άρθρο 4 του Π.Δ/τος 56/2013 (άρθρο 5 της Οδηγίας 2010/63), οι διαδικασίες μπορούν να εκτελούνται μόνο για τους ακόλουθους σκοπούς (η απαρίθμηση είναι εξαντλητική) : 

  1. βασική έρευνα,
  2. μεταγραφική ή εφαρμοσμένη έρευνα με οποιονδήποτε από τους παρακάτω στόχους: 
  3. αποφυγή, πρόληψη, διάγνωση ή θεραπεία ασθενειών, κακής κατάστασης υγείας ή άλλων ανωμαλιών, ή των επιπτώσεών τους σε ανθρώπους, ζώα ή φυτά, 
  4. εκτίμηση, ανίχνευση, ρύθμιση ή τροποποίηση των συνθηκών φυσιολογίας σε ανθρώπους, ζώα ή φυτά, 
  5. την ευζωία των ζώων και βελτίωση των συνθηκών παραγωγής των ζώων που εκτρέφονται για γεωργικούς σκοπούς, 
  6. για οποιονδήποτε από τους σκοπούς της περίπτωσης β) ως προς την ανάπτυξη, παρασκευή ή δοκιμή της ποιότητας, αποτελεσματικότητας και ασφάλειας φαρμάκων, τροφίμων και ζωοτροφών, καθώς και άλλων ουσιών ή προϊόντων, 
  7. προστασία του φυσικού περιβάλλοντος με γνώμονα την υγεία ή την ευζωία ανθρώπων και ζώων, 
  8. έρευνα με σκοπό την προστασία των ειδών, 
  9. ανώτερη εκπαίδευση ή κατάρτιση για την απόκτηση, διατήρηση ή βελτίωση των επαγγελματικών δεξιοτήτων, 
  10. ιατροδικαστικές έρευνες.

Στο άρθρο 2 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για την προστασία των πειραματόζωων προβλέπονται επίσης οι σκοποί για τους οποίους μπορεί να χρησιμοποιηθεί ζώο σε διαδικασία και οι οποίοι είναι στην ουσία τους ίδιοι με τους παραπάνω. Καθώς πρόκειται για έμβια όντα που αισθάνονται πόνο και αγωνία, έχει κριθεί ορθώς ότι η χρήση τους πρέπει να περιορίζεται σε διαδικασίες οι οποίες πρόκειται να ωφελήσουν είτε την υγεία των ανθρώπων ή των ζώων, είτε το περιβάλλον. Η βλάβη δηλαδή που θα υποστεί ή ενδέχεται να υποστεί το ζώο πρέπει να σταθμίζεται με αναμενόμενα οφέλη του πρωτοκόλλου/της διαδικασίας. Το να χρησιμοποιούνται επομένως ζώα στο πλαίσιο της ιατρικής και της βιομηχανίας των φαρμάκων (φαρμακολογία) είναι ευρέως αποδεκτό. Η χρήση όμως ζώων σε επιστημονικές διαδικασίες που υπάγονται σε άλλους τομείς, όπως π.χ. στη βιομηχανία της ομορφιάς (καλλυντικά) δε συνάδει με το πνεύμα της εποχής και τις αρχές περί ευζωίας των ζώων, ενώ έχει ήδη απαγορευτεί στο μεγαλύτερο μέρος της και δη στην Ευρωπαϊκή Ένωση. 

Απαγορευμένες Περιπτώσεις

Η Ευρωπαϊκή Ένωση από το 1986, έχει ειδική νομοθεσία σχετικά με τη χρήση ζώων για επιστημονικούς σκοπούς. Οι δοκιμές σε ζώα για καλλυντικά προϊόντα απαγορεύονται στην Ε.Ε. από το 2004 και για συστατικά καλλυντικών από το 2009, ενώ με τον Κανονισμό 1223/2009 η Ε.Ε.  απαγόρευσε και τη διάθεση στην αγορά καλλυντικών που έχουν δοκιμαστεί σε ζώα, ανεξαρτήτως αν η δοκιμή έλαβε χώρα σε ευρωπαϊκό έδαφος.

Τα βασικά σημεία του Κανονισμού είναι ότι απαγορεύει τη διενέργεια, σε έδαφος ευρωπαϊκού κράτους, δοκιμών σε ζώα, οι οποίες είτε αφορούν τα τελικά καλλυντικά προϊόντα είτε συστατικά ή συνδυασμούς συστατικών αυτών. Απαγορεύει επίσης την τοποθέτηση (διάθεση του προϊόντος στην ευρωπαϊκή αγορά για πρώτη φορά)  στην αγορά εντός της Ε.Ε. καλλυντικών των οποίων η τελική σύνθεση, συστατικά τους ή και συνδυασμός συστατικών τους, προκειμένου να πληρούνται οι απαιτήσεις του Κανονισμού, έχουν αποτελέσει αντικείμενο δοκιμών σε ζώα με χρήση μεθόδου διαφορετικής από την εναλλακτική μέθοδο. (στην οποία δε γίνεται χρήση ζώων). Αυτό σημαίνει ότι επιτρέπεται η διάθεση προϊόντων για τα οποία έχει γίνει χρήση πειραματισμού σε ζώα και που είχαν ήδη κυκλοφορήσει στην αγορά πριν την έναρξη ισχύος του Κανονισμού.Σε εξαιρετικές περιπτώσεις, όταν προκύπτουν σοβαρές ανησυχίες για το κατά πόσον είναι ασφαλές ένα υπάρχον συστατικό που χρησιμοποιείται σε καλλυντικά, ένα κράτος μέλος δύναται να ζητήσει από την Επιτροπή να χορηγήσει παρέκκλιση από τις παραπάνω απαγορεύσεις. Η παρέκκλιση επιτρέπεται μόνον εφόσον: α) το συστατικό χρησιμοποιείται ευρέως και δεν μπορεί να υποκατασταθεί από άλλο συστατικό με παρόμοια λειτουργία και β) το συγκεκριμένο πρόβλημα για την ανθρώπινη υγεία τεκμηριώνεται και η ανάγκη διεξαγωγής δοκιμών σε ζώα αιτιολογείται, με στοιχεία αναλυτικού ερευνητικού πρωτοκόλλου το οποίο προτείνεται ως βάση για την αξιολόγηση. Τέλος, θεσπίζεται ετήσια υποχρέωση εκ μέρους της Επιτροπής προς υποβολή εκθέσεων στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και στο Συμβούλιο, στο οποίο θα αναφέρονται μεταξύ άλλων, η πρόοδος αναφορικά με την ανάπτυξη, την επικύρωση και τη νομική αποδοχή εναλλακτικών μεθόδων δοκιμών στις οποίες δε χρησιμοποιούνται ζωντανά ζώα.  

Χρήσιμες πληροφορίες

Υποχρέωση Ενημέρωσης

Η υποχρέωση οποιασδήποτε εταιρείας κάνει χρήση animal testing προς ενημέρωση του καταναλωτικού κοινού, πηγάζει από το άρθρο 42 “Μη Τεχνικές Περιλήψεις Πρωτοκόλλου” του Π.Δ/τος 56/2013 (α. 43 της Οδηγίας 2010/63).

Στην ιστοσελίδα της Εθνικής Επιτροπής για την ευζωία των ζώων που χρησιμοποιούνται για επιστημονικούς σκοπούς, στην ενότητα “Νομοθεσία”, υποενότητα “Μη Τεχνικές Περιλήψεις”, ο πολίτης θα βρει λίστες με τις συλλεγμένες και δημοσιοποιημένες στατιστικές πληροφορίες αναφορικά με τη χρήση ζώων σε διαδικασίες, από το 2014 έως και το 2020 https://anilab.decentral.minagric.gr/index.php/el/. Από το 2021 και εφεξής τα κράτη μέλη πλέον έχουν την υποχρέωση να αναρτούν τις μη τεχνικές περιλήψεις στην ιστοσελίδα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής  και στην ενότητα “ALURES – Animal Use Reporting – EU System” https://ec.europa.eu/environment/chemicals/lab_animals/alures_nts_en.htm?etrans=el.  Να σημειωθεί ότι οι μη τεχνικές περιλήψεις είναι ανώνυμες, μη περιέχουσες ονόματα και διευθύνσεις. Επομένως εάν κάποιος καταναλωτής ερευνεί το κατά πόσο εταιρεία διενεργεί πειράματα σε ζώα, θα δυσκολευτεί να το εντοπίσει. Προτείνεται για καταναλωτικούς σκοπούς να πορεύεται δια της εις άτοπον, αναζητώντας προϊόντα που φέρουν cruelty-free πιστοποιήσεις. 

Επιπροσθέτως, σε ισχύ βρίσκεται και η Σύσταση της Επιτροπής 2006/406/ΕΚ στην οποία ορίζεται ότι: Η χρήση δηλώσεων σε ένα καλλυντικό προϊόν δεν πρέπει να παραπλανά τον καταναλωτή. Ο καταναλωτής πρέπει να έχει, πραγματικά, τη δυνατότητα να μπορεί, ενημερωμένος, να προβαίνει σε μια επιλογή με βάση τη δήλωση-επισήμανση: «δεν έχουν διενεργηθεί δοκιμές σε ζώα». Η πληροφορία πρέπει να είναι χρήσιμη για τον καταναλωτή. Η χρήση των δηλώσεων δεν πρέπει να οδηγεί σε αθέμιτο ανταγωνισμό στην αγορά μεταξύ των παραγωγών ή/και των προμηθευτών οι οποίοι χρησιμοποιούν τέτοιες δηλώσεις ως μέσα προώθησης. Το βάρος της απόδειξης φέρει οποιοσδήποτε δηλώνει υπεύθυνα ότι για ένα καλλυντικό προϊόν δεν έχουν διενεργηθεί δοκιμές σε ζώα. 

Ενημέρωση Καταναλωτών

Προκειμένου να ενημερωθεί κανείς αναφορικά με το αν μία εταιρεία διενεργεί πειράματα σε ζώα, πρέπει να αναζητήσει τη συγκεκριμένη εταιρεία στις λίστες των φορέων και των οργανισμών cruelty-free πιστοποίησης. Ορισμένες πιστοποιήσεις αφορούν όλα τα προϊόντα της εταιρείας ενώ άλλες μεμονωμένα προϊόντα. Επίσημοι αξιόπιστοι φορείς cruelty-free πιστοποίησης που διαθέτουν λίστες με πιστοποιημένες εταιρείες: 

Τέλος, να σημειωθεί ότι cruelty-free σημαίνει πως τόσο το τελικό προϊόν όσο και τα συστατικά του δεν έχουν δοκιμαστεί σε ζώα. Vegan είναι τα προϊόντα που δεν περιέχουν καθόλου συστατικά ζωικής προέλευσης. Παρότι συχνά συνδυάζονται, δε συμπίπτουν πάντα και έχουν ξεχωριστή πιστοποίηση το καθένα. 

© COPYRIGHT 2023 DOGS VOICE - ΣΥΝΗΓΟΡΟΙ ΓΙΑ ΤΑ ΖΩΑ ΕΛΛΑΔΟΣ