Εγκαταστάσεις Εκτροφείων

Γενικά:

Σύμφωνα με το Π.Δ. 374/2001 Παράρτημα 1 αρ. 21: “Κανένα ζώο δεν πρέπει να περιορίζεται σε εκτροφείο εάν δεν είναι δυνατόν να αναμένεται ευλόγως, βάσει του γονοτύπου ή φαινοτύπου του, ότι αυτό δεν έχει αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία ή την καλή διαβίωσή του”. 

Στις εγκαταστάσεις εκτροφής τα παραγωγικά ζώα γεννιούνται και περνούν το μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους. Ενώ είναι ευνόητη η σημασία του να τηρούνται οι κανόνες που τίθενται αναφορικά με τις εγκαταστάσεις αυτές, η εποπτεία τους είναι δυσχερής λόγω του μεγάλου αριθμού τους και η πρόσβαση στο κοινό σχεδόν αδύνατη. Σε ισχύ βρίσκονται εγχώριοι και διεθνείς νόμοι που αφορούν στα εκτροφεία εν γένει αλλά και νόμοι που προβλέπουν κανόνες για τα εκτροφεία κάθε κατηγορίας ζώων ξεχωριστά, ήτοι για την εκτροφή μόσχων, χοίρων, αιγοπροβάτων, ωοπαραγωγών και κρεοπαραγωγών ορνίθων.  

Το Προεδρικό Διάταγμα 374/2001 , σε συμμόρφωση προς την Οδηγία 98/58/ΕΚ, θεσπίζει ορισμένους στοιχειώδεις κανόνες για την προστασία των ζώων στα εκτροφεία. Στο πεδίο εφαρμογής του εμπίπτει κάθε ζώο που εκτρέφεται ή κατέχεται για την παραγωγή τροφίμων, ερίου, δέρματος ή γούνας ή για άλλους σκοπούς γεωργικής εκμετάλλευσης, συμπεριλαμβανομένων των ερπετών, ιχθύων και αμφιβίων.

Στο άρθρο 3 γεννάται η υποχρέωση για τους κυρίους ή κατόχους των ζώων να λαμβάνουν όλα τα απαραίτητα για την καλή διαβίωση των ζώων μέτρα και την αποφυγή κάθε περιττού πόνου, ταλαιπωρίας και βλάβης.

Σε ότι  αφορά τις εγκαταστάσεις, καταρχήν πρέπει να είναι κατάλληλες για το είδος, το βαθμό ανάπτυξης, προσαρμογής και εξημέρωσης και τις φυσιολογικές και ηθολογικές ανάγκες των ζώων σύμφωνα με τα επιστημονικές γνώσεις και την κτηθείσα πείρα.

Ορισμένες ακόμη από τις προϋποθέσεις νομιμότητας των εγκαταστάσεων εκτροφής είναι: 

• Η φροντίδα των ζώων να ανατίθεται σε επαρκή αριθμό ατόμων, κατάλληλα καταρτισμένων και εκπαιδευμένων. Το προσωπικό οφείλει να επιθεωρεί τα ζώα τουλάχιστον 1 φορά ημερησίως. 
• Τήρηση μητρώων για τουλάχιστον 3 έτη, στα οποία αναφέρεται κάθε ιατρική αγωγή καθώς και ο αριθμός θανάτων που διαπιστώνονται σε κάθε επιθεώρηση.
• Να μην παρεμποδίζεται η ελευθερία κίνησης που χρειάζονται τα ζώα ανάλογα με το είδος τους και αν ακόμη είναι αλυσοδεμένα ή περιορισμένα. 
• Παροχή νερού και υγιεινής τροφή, επαρκής σε ποσότητα και κατάλληλης ανάλογα με το είδος και την ηλικία των ζώων. Τα ζώα πρέπει να έχουν πρόσβαση σε αμφότερα νερό και τροφή κατά διαστήματα και αναλόγως τις ανάγκες τους.
• Οι χώροι σταβλισμού πρέπει να είναι από υλικά που δεν είναι επιβλαβή για τα ζώα και κατά τρόπο που δεν ενδέχεται αυτά να τραυματιστούν (αιχμές,προεξοχές). Κατάλληλος και επαρκής φωτισμός, θερμοκρασία, κυκλοφορία αέρα, υγρασία κ.τ.λ.

Α. Εγκαταστάσεις ωοπαραγωγών ορνίθων 

1. Με το Προεδρικό Διάταγμα 216/2003, σε συμμόρφωση προς την Οδηγία 1999/74/ΕΚ, θεσπίζονται οι στοιχειώδεις διατάξεις για την προστασία των ωοπαραγωγών ορνίθων που εφαρμόζονται σε εγκαταστάσεις με 350 πτηνά και άνω. Σε ό,τι αφορά τις εγκαταστάσεις στις οποίες διαβιούν οι κότες:
2. Όλες οι εγκαταστάσεις πρέπει να είναι επαρκώς εξοπλισμένες και να διαθέτουν ταΐστρες, ποτίστρες, φωλιές, κούρνιες και στρωμνή συγκεκριμένων διαστάσεων και φτιαγμένα από κατάλληλα για τις κότες υλικά. 
3. Τακτική και εύκολη πρόσβαση σε τροφή και νερό. 
4. Η πυκνότητα των πτηνών να μην υπερβαίνει τις 9 κότες ανά τετραγωνικό μέτρο ωφέλιμης επιφάνειας. 
5. Όταν έχουν πρόσβαση σε εξωτερικό χώρο, να αποφεύγονται οι μολύνσεις και να είναι επαρκώς προστατευμένες από τα καιρικά φαινόμενα. 
6. Τα επίπεδα θορύβου, ο φωτισμός, ο αερισμός και η θέρμανση να κρατούνται σε συγκεκριμένα, κατάλληλα για τις κότες επίπεδα. 
7. Να επιθεωρούνται από τον εκάστοτε υπεύθυνο τουλάχιστον μία φορά την ημέρα, να απολυμαίνεται τακτικά ο χώρος με καθημερινή απομάκρυνση περιττωμάτων και νεκρών πτηνών. 
8. Οι ακρωτηριασμοί των πτηνών απαγορεύονται (με την επιφύλαξη της περίπτωσης ραμφισμού ή κανιβαλισμού όπου επιτρέπεται η κοπή της άκρης του ράμφους αποκλειστικά από ειδικευμένο προσωπικό). 
9. Το Προεδρικό Διάταγμα και η Οδηγία διακρίνουν μεταξύ εμπλουτισμένων (διευθετημένων) και μη εμπλουτισμένων κλωβών. Οι εμπλουτισμένοι κλωβοί έχουν ευνοϊκότερες προδιαγραφές όσον αφορά τις κότες, ήτοι μεγαλύτεροι επιφάνεια, φωλιά, στρωμνή, κούρνιες, εξοπλισμό για να ξύνουν τα νύχια τους. Η εκτροφή σε μη εμπλουτισμένους κλωβούς έχει απαγορευτεί από 1 Ιανουαρίου 2012.

Β. Εγκαταστάσεις παραγωγών ορνίθων 

Με την ΚΥΑ 283329/2010, σε συμμόρφωση προς την Οδηγία 2007/43/ΕΚ, θεσπίζονται οι στοιχειώδεις διατάξεις για την προστασία των κοτόπουλων που εκτρέφονται για την παραγωγή κρέατος και εφαρμόζονται σε εγκαταστάσεις με πάνω από 500 πτηνά. Σε ό,τι αφορά στις εγκαταστάσεις: 

1. Οι εκτροφείς – φυσικά πρόσωπα να έχουν λάβει επαρκή κατάρτιση για την εκτέλεση των καθηκόντων τους και να διατίθενται κατάλληλα μαθήματα κατάρτισης. 
2. Οι επιθεωρήσεις και η εποπτεία των εγκαταστάσεων να διενεργείται από αρμόδια αρχή (Κτηνιατρική Υπηρεσία) ή τον επίσημο κτηνίατρο.
3. Τα επίπεδα θορύβου, ο φωτισμός, ο αερισμός και η θέρμανση να κρατούνται σε συγκεκριμένα, κατάλληλα για τις κότες επίπεδα. 
4. Κατάλληλη εγκατάσταση με ποτίστρες και ταΐστρες και πρόσβαση σε αυτά. 
5. Επιθεώρηση των εγκαταστάσεων και των πτηνών τουλάχιστον δύο φορές ημερησίως. 
6. Τήρηση κανόνων απολύμανσης και απολύμανση όλου του χώρου ιδίως με την τελική απομάκρυνση των κοτόπουλων και πριν την είσοδο νέου σμήνους. 
7. Τήρηση βιβλίων. 
8. Απαγόρευση χειρουργικών επεμβάσεων εξαιρουμένων των θεραπευτικών ή διαγνωστικών. Επίσης, απαγόρευση ακρωτηριασμών (με την επιφύλαξη της περίπτωσης ραμφισμού ή κανιβαλισμού όπου επιτρέπεται η κοπή της άκρης του ράμφους, η οποία διενεργείται μόνο κατόπιν συμβουλής κτηνιάτρου και αποκλειστικά από ειδικευμένο προσωπικό). Τέλος, ο ευνουχισμός επιτρέπεται κατά περίπτωση και πάλι μόνο υπό κτηνιατρική εποπτεία και εξειδικευμένο προσωπικό. 
9. Στα Παραρτήματα 2 και 5 τίθενται τα κριτήρια για τη χρήση υψηλότερης και αυξημένης αντίστοιχα πυκνότητας εκτροφής. 
10. Στο Παράρτημα 3 τίθενται οι κανόνες για την εποπτεία και την παρακολούθηση στο σφαγείο. 

Γ. Εγκαταστάσεις μόσχων 

Με την Οδηγία 2008/119 και το Π.Δ 179/1998 τίθενται οι στοιχειώδεις κανόνες για την προστασία των μόσχων που κρατούνται περιορισμένοι για εκτροφή και πάχυνση. Μόσχοι είναι όλα τα βοοειδή ηλικίας κάτω των  6 μηνών.

Σε ό,τι αφορά στις εγκαταστάσεις στις οποίες εκτρέφονται: 

1. Κανένας μόσχος δεν περιορίζεται σε ατομικό κλωβό μετά την ηλικία των 8 εβδομάδων εκτός εάν επιβάλλεται από λόγους υγείας ή συμπεριφοράς. Οι ατομικοί κλωβοί πρέπει να είναι έτσι κατασκευασμένοι ώστε να επιτρέπουν την οπτική και σωματική επαφή με άλλους μόσχους. 
2. Οι χώροι σταυλισμού πρέπει να επιτρέπουν στον κάθε μόσχο να ξαπλώνει, να αναπαύεται, να σηκώνεται και να καθαρίζεται χωρίς δυσκολία. Οι μόσχοι δεν πρέπει να είναι δεμένοι και πάντως σίγουρα όχι παραπάνω από 1 ώρα την ημέρα. 
3. Μόνωση, θέρμανση, εξαερισμός, φωτισμός και επίπεδα θορύβου να διατηρούνται σε κατάλληλα για τους μόσχους επίπεδα. Επίσης, όποιος εξοπλισμός αφορά την υγεία και την καλή διαβίωσή τους πρέπει να επιθεωρείται τουλάχιστον 1 φορά ημερησίως. 
4. Οι ενσταυλισμένοι μόσχοι πρέπει να ελέγχονται τουλάχιστον 2 φορές ημερησίως ενώ αυτοί που εκτρέφονται έξω τουλάχιστον 1. 
5. Κατασκευή των εγκαταστάσεων με ασφαλή και κατάλληλα υλικά και κατά προσήκοντα τρόπο. Τακτική και κατάλληλη απολύμανση του χώρου. 
6. Να λαμβάνουν κατάλληλη και επαρκή για την ηλικία, το βάρος, τις φυσιολογικές ανάγκες τροφή, τουλάχιστον 2 φορές την ημέρα, και νερό.

Δ. Εγκαταστάσεις χοίρων 

Με την Οδηγία 2008/120 και το Π.Δ 215/2003 τίθενται οι στοιχειώδεις κανόνες για την προστασία των χοίρων, είτε εκτρέφονται για αναπαραγωγή είτε για πάχυνση. Η Οδηγία διακρίνει μεταξύ κάπρου (αρσενικών χοίρων που προορίζονται για αναπαραγωγή), μικρού θηλυκού χοίρου, χοιρομητέρας (θηλυκού χοίρου μετά τον πρώτο τοκετό), κυοφορούσας, θηλάζουσας χοιρομητέρας και χοιρίδιο (από τη γέννηση μέχρι τον απογαλακτισμό). Συγκεκριμένα για τις εγκαταστάσεις εκτροφής:

1. Τα πρόσωπα που ασχολούνται με τους χοίρους να έχουν λάβει επαρκή κατάρτιση για την εκτέλεση των καθηκόντων τους και να διατίθενται κατάλληλα μαθήματα κατάρτισης. Τα μαθήματα αυτά θα πρέπει να επικεντρώνονται σε θέματα καλής διαβίωσης.
2. Μόνωση, θέρμανση, εξαερισμός, φωτισμός και επίπεδα θορύβου να διατηρούνται σε κατάλληλα για τους χοίρους επίπεδα.
3. Οι εγκαταστάσεις σταβλισμού πρέπει να είναι κατασκευασμένες κατά τρόπον που να επιτρέπει στα ζώα: να αναπαύονται και να σηκώνονται χωρίς δυσκολία, να έχουν πρόσβαση σε χώρο ανάπαυσης αποστραγγιζόμενο, καθαρό και κατάλληλο από θερμικής άποψης και να συναναστρέφονται άλλους χοίρους. 
4. Παροχή τροφής τουλάχιστον την ημέρα και απεριόριστη πρόσβαση σε νερό. 
5. Απαγορεύονται όλες οι διαδικασίες που απαιτούν επέμβαση εξαιρουμένων των θεραπευτικών ή διαγνωστικών. Ορισμένες διαδικασίας όπως μερική αποκοπή της ουράς επιτρέπονται κατά περίπτωση. 
6. Προβλέπονται ορισμένες ειδικές προϋποθέσεις για την κάθε κατηγορία χοίρου. Αναλυτικότερα: Οι κάπροι πρέπει να διατηρούνται σε χώρο που να τους επιτρέπει την αλληλεπίδραση με άλλους χοίρους. Οι χοιρομητέρες και οι μικροί θηλυκοί χοίροι απαιτούν μέτρα για την ελαχιστοποίηση επιθετικής συμπεριφοράς καθώς και ειδικά μέτρα υγιεινής κατά την περίοδο του τοκετού. 
7. Αναφορικά με τα χοιρίδια, δεν πρέπει να απογαλακτίζονται πριν την ηλικία των 28 ημερών και πρέπει να μπορούν να θηλάζουν χωρίς δυσκολία.  

Παρότι το ισχύον νομικό πλαίσιο έχει μεριμνήσει λεπτομερώς για τις προϋποθέσεις που πρέπει να τηρούνται στις εγκαταστάσεις εκτροφής παραγωγικών ζώων προκειμένου να διασφαλίζεται η ευζωία τους, η ευζωία των εκτρεφόμενων ζώων (animal welfare) μοιάζει όχι απλώς να μην είναι το ζητούμενο, αλλά δεν υπάρχει καν στο “χάρτη”, με τα ζώα να αντιμετωπίζονται σαν άψυχα αντικείμενα ή οχήματα μεγιστοποίησης κέρδους. Δεν είναι τυχαίο πως η εύρεση στοιχείων αναφορικά με τις συνθήκες διαβίωσης των ζώων στα εκτροφεία είναι τόσο δυσχερής. Έρευνες και καταγγελίες έχουν φέρει στο φως την πραγματικότητα, πως δηλαδή πολλά από αυτά τα ζώα υποβάλλονται σε άθλιες συνθήκες διαβίωσης και βάναυσης κακομεταχείρισης.Ενδεικτικά αναφέρονται: αυθαίρετοι ακρωτηριασμοί, συσσώρευση ζώων σε ακραίο βαθμό, περιορισμός σε χώρο τόσο στενό όπου δεν μπορούν να κινηθούν ούτε στο ελάχιστο, υποσιτισμός ή βίαιη, εξαναγκαστική πάχυνση, απότομος και πρόωρος απογαλακτισμός, υποβολή των θηλυκών ζώων σε αλλεπάλληλες, εξαντλητικές γέννες κ.α.